ویژگی های قالی های دستباف شهرستان محلات

گردآورنده: فاطمه محمدی؛ کارشناس ارشد فرش دستباف

شهرستان محلات در استان مرکزی قرار دارد. استان مركزی، با مساحتی برابر با ۲۹۴۰۵ كیلومترمربع از شمال به استان های قزوین و تهران، از شرق به اصفهان و تهران و قم، از جنوب به اصفهان و لرستان، و از غرب به همدان محدود می شود. آشتیان، اراك، تفرش، خمین، خنداب، دلیجان، مامونیه (زرندیه)، ساوه، شازند، كمیجان و محلات از شهرهای استان مرکزی هستند. اهالی استان به ویژه در روستاها به كار كشاورزی و در کنار آن به دامداری و تولید صنایع دستی و فرش بافی اشتغال دارند.

فرش بافی استان مرکزی:

هنر-صنعت فرش بافی و صنایع جانبی آن از قبیل طراحی، رنگرزی، ریسندگی و رفوگری (مرمت) در یك قرن اخیر در استان مرکزی در حدی پیشرفت کرده كه این استان را در رده یكی از بخش های مهم فرش بافی ایران قرار داده است. گستردگي و تنوع طرح و نقش در اين استان بالا است و اكثر نقشه هاي جديد مورد استفاده از شهرهاي اصفهان و قم و تلفيقي از نقشه هاي منطقه از طرح هاي محلي هستند.

قالی های محال یا محلات:

قالی های محلات فرش زیرپایی مرغوبی است که دوام خوبی هم دارند. روستاهای نینه، خورهه، طالقان ورین (ورعلیا و ورسفلی) و نخجیران و نیمور از مهم ترین مراکز قالی بافی شهرستان محلات هستند.

پیشینه قالی بافی محلات:

تاریخ قالی بافی محلات به دلیل موقعیت جغرافیایی آن، متأثر از مراکز همجوار آن به ویژه اراک است. در گذشته بافت قالی در این منطقه از رونق خوبی برخوردار بود و قالی هایی با نقش ساروق و اراک با کیفیت مطلوبی بافته می شد. در نتیجه باید در نظر بگیریم که بافت قالی و قالیچه به صورت امروزی شاید قدمتی در حدود یک قرن داشته است، با این حال تاریخچه بافت قالی در شهرستان محلات به قبل از زمان صفویه باز می گردد. در مورد بافت قالی و قالیچه قبل از دوره صفویه نگارنده اطلاع موثقی بدست نیاورده است. در این دوران قالی و قالیچه محلات در اصفهان خریداران زیادی داشته و قالی فروشان این شهرستان در محل های مخصوص به تجارت فرش مشغول بوده اند. با تحقیقی که انجام گرفته است ابتدا سه نفر استاد کار قالی باف زن از اراک (فراهان) به محلات آورده اند و همین استادان تعداد زیادی از دختران و زنان را تعلیم داده اند.

تاریخ قالیبافی محلات به جهت موقعیت جغرافیایی متاثر از مراکز همجوار آن به ویژه اراک است و به اعتقاد بسیاری مطالعه ی آن منوط به آگاهی های بیشتر از سوابق قالیبافی شهر اراک است. از سوی دیگر می توان اشاره به تاسیس شرکت فرش محلات در سال ۱۳۳۲ نمود که با توجه به کارشناسان این مرکز تا حدودی کیفیت بالا رفته است، و در سال حدود ۲۰۰۰ مترمربع تولید دارد. همچنین به شرکت تعاونی فرش روستایی محلات که در سال ۲۵۰۰ مترمربع تولید دارد و به تولید کنندگان دیگر همچون مهدی زاده، شهیدی، عاشوری و… اشاره کرد.

در ضمن فرش دستباف کار هنرمندان محلات ارزشمند است. چون کار رنگرزی با مواد طبیعی سالم و گیاهی گران تمام می شود و دقت و وقت زیادی می برد و همچنین بافت مرغوب بدون هیچ گونه تقلبی که انجام می گیرد وجه تمایز آن از فرش استان مرکزی می باشد. به همین جهت قیمت فرش بافته شده هم بیشتر و ارزش هنری آن مرجح است. در زیر نمونه هایی از قالی های عتیقه محلات در کلکسیون های خارجی آمده است.

ویژگی های قالی مـحلات:

در ادامه ویژگی های فنی و هنری قالی محلات به تفکیک آمده است:

– طرح: انواع طرح های به کار رفته در قالی های قم و اراک را می توان در قالی های امروز محلات دید. انواع طرح های لچک و ترنج گل فرنگ، خشتی بختیار، دسته گلی، درختی، انواع لچک ترنج شاه عباسی و افشان شاه عباسی.

– مواد اولیه: مورد اولیه مورد استفاده در قالی های محلات، به دلیل پیروی از قالی های اراک و قم، پشم و ابریشم است. استفاده از ابریشم به عنوان پرز و چله فرش کاربرد دارد. در سایر قالی های محلات، پشم برای پرز و نخ پنبه برای تار و پود مورد استفاده قرار می گیرد.

– ابعاد: مرسوم ترین ابعاد قالی محله عبارتند از: ذرع و نیم، دو ذرع، شش متری و به ندرت نه متری. ابعاد بزرگ تر و کناره هم به طور پراکنده تولید می شود.

– رجشمار: انواع رجشمار از ۲۰-۲۵ در بافته های قدیم، ۳۰-۳۵ و گاهی تا ۵۰ در بافته های جدید و رجشمار ۶۰ در قالیچه های طرح قم بافته می شود.

– نوع گره: قالی های محلات با گره فارسی یا نامتقارن و به طور پراکنده گره ترکی یا متقارن بافته می شوند.

– شیرازه: شیرازه پیچی در حین بافت و به صورت متصل انجام می شود.

– پودگذاری: قالی های این منطقه تماما دو پود هستند.

– پرداخت: پرداخت یا روگیری در زمان بافت و با قیچی های لبه دار انجام می شود.

– دار قالی بافی: دارهای عمودی ثابت اصلی ترین دار قالی بافی مورد استفاده در محلات است. چند سالی است که از دارهای رایج در قالی بافی قم که تماماً فلزی است هم برای بافت فرش های بزرگ پارچه استفاده می شود.

– چله کشی: هر دو روش چله کشی فارسی و ترکی در قالی های محلات دیده می شود، اما نوع فارسی رایج تر است. در گذشته از سبک چله کشی تلفیقی هم استفاده می شد که امروزه کاربرد کمتری دارد.

مقاله معرفی قالی دستباف همدان را از دست ندهید.

مقاله معرفی قالی دستباف نهاوند را از دست ندهید.

منابع:
– ادواردز، سیسیل، ۱۳۶۸، قالی ایران، ترجمه مهین دخت صبا، تهران: فرهنگسرا.
– ژوله، تورج، ۱۳۹۰، پژوهشی در فرش ایران، چاپ دوم، تهران: یساولی.
– طالب پور، فریده، ۱۳۸۹، بررسی کیفیت قالی دستباف محلات، فصلنامه علمی جلوه هنر، زمستان ۱۳۸۹، دوره دوم، شماره دوم، صص ۴۸-۴۱.
– سایت فرش دستباف، مقاله: منطقه قالی بافی استان مرکزی.