از مراحل تولید پارچه قلمکار چه می دانید؟

هنر قلمکاری چیست؟

تهیه کننده: گروه هنری فندق

قلمکاری چاپ سنتی قلمکار یکی از رایج ترین هنرهای سنتی کشور ماست که مملو از نقش و نگارهای سنتی است. قلمکار در واقع هنر انتقال طرح ها و نقش ها به وسیله قلم مو بر روی پارچه بوده است. امروزه این روش قلمکار سازی، تقریبا منسوخ شده و اکثر هنرمندان این حوزه همه قسمت های طرح را با کمک مهرها و قالب های چوبی بر روی پارچه انتقال می دهند. در حال حاضر هنر قلم کاری به طور گسترده در اصفهان و به طور محدودتر در مشهد و دامغان رونق دارد.

نقش های مورد استفاده در پارچه قلمکار

نقش‌ های مورد استفاده در پارچه ‌های قلمکار بیشتر شامل نقوش اسلیمی، مناظر شکار و چوگان‌بازی، مجالس رزمی با الهام از وقایع کربلا و داستان‌های حماسی ایران، شمایل‌ هایی از ائمه اطهار و پیشوایان و نیز مناظری که بیشتر متأثر از اشعار خیام، حافظ، فردوسی، نظامی و… بود و نقش معروف به ترمه ای یا بته جقه ای در اغلب این گونه پارچه ها در حاشیه و متن به تعداد زیادی یافت می شود و در حواشی بسیاری از پارچه ها و به ویژه کتیبه هایی که خاص مجالس سوگواری تهیه می گردید آیات قرآن و اشعاری به زبان عربی و فارسی با خط کوفی یا نستعلیق به چشم می ‌خورد.

موارد استفاده از پارچه قلمکار

از موارد استفاده از پارچه قلمکار است که امروزه هم رایج است می‌توان موارد زیر را نام برد:

پرده، روتختی، رومیزی، سفره، رو فرشی، زیرانداز، رو مبلی، رو بالشتی، تزیین روی دیوار به عنوان تابلو یا دیوار آویز، بقچه، سجاده، دستمال، حوله حمام، لباس‌ های محلی، پیراهن‌ های زنانه، روسری، شال گردن، كیف و… .

جایگاه هنر قلمکاری در شعر و ادب فارسی

قلمکار در اشعار فارسی هم جایگاه ویژه‌ای دارد که در زیر به دو نمونه از آن اشاره شده است:

متاع شهرت این قوم خالی از معنی است

بجز لباس قلمکار نیست چون تصویر

شفیع اثر

بجز دعای قدح نیست ورد خامه ما

ز داغ باده قلمکار گشته جامه ما

محمد سعید اشرف

مراحل هنر قلمکاری سنتی

مراحل چاپ قلمکار سنتی به ترتیب زیر است:

۱- قالب‌ سازی: برای ساخت مهرهای بزرگ از چوب گلابی و مهرهای کوچک از چوب زالزالک استفاده می‌شود.

۲- رنگ سازی: رنگ های طبیعی گیاهی و معدنی. رنگ های اصلی مورد استفاده در هنر قلمکار قرمز، مشکی، آبی، زرد و سبز هستند.

۳- آماده کردن پارچه ها: شستشو و مازو دار کردن

۴- نقش زدن

۵- تثبیت رنگ پارچه ها

۶- سفیدگری: پارچه هایی که لازم است زمینه سفید داشته باشند را بعد از زدن نقش های قرمز و مشکی در این مرحله، سفید می کنند.

۷- شستشوی نهایی: بعد از زدن همه نقش ها پارچه ها را یک بار دیگر می شویند.

همه مراحل قلم کاری سنتی در تصاویر زیر آمده است.